|
جناب صفدر میر نال گل بات
منتھلی جینئیس, کراچی :: شمارہ : مارچ، اپریل 1995
انٹرویو:اشفاق نابر
ساڈے حلقے دے دوستاں دا یال اے کہ ساڈی زبان جہڑی پنجابی زبان اے اوہ ختم ہوندی جا رہی اے میرے صاحب تسیں ایس سلسلے وچ کیہ ارشاد فرمائو گے؟
صفدر میرؔ: اک تے مینوں ایہ سمجھ نہیں آ رہی کہ جس ویلے ایہ کہیا جاندا اے کہ کوئی زبان ختم ہوندی جا رہی اے تے اوہدا کیہ مطلب اے کیونکہ زبان جہڑی اے اوہ اظہار دا وسیلا اے، وسیلا اے بیان اے، وسیلا اے گفتگو اے تے اوہ جدوں تک اوس زبان دے بولن والے یاں اوس زبان دے جانن والے یاں اوس زبان نوں استعمال کرن والے دسدے نیں کسے پِنڈ دے وچ یاں کسے شہر دے وچ یاں کسے ملک دے وچ تے اوہ زبان مر نہیں سکدی اوہ زبان ختم نہیں ہو سکدی میری تے ایہ رائے اے کہ پنجابی زبان جہڑی پنجاب دے شہراں دے وچ پنجاب دے پنڈاں دے چ پنجاب توں دور جتھے جتھے کوئی پنجابی وسدا اے بھاویں اوہ کینیڈا وچ ہووے یاں ہندوستان وچ ہووے یاں ہانگ کانگ دے وچ ہووے یاں آسٹریلیا وچ ہووے اوہ پنجابی توں علاوا کوئی زبان نہیں بولدے جدوں مینوں اک واری اتفاق ہویا ہانگ کانگ جان دا تے میرے ہوٹل دے باہر اک سکھ چوکیدار کھلوتا ہویا سی تے اوہنے مینوں پچھان لیا میں اوہنوں کہیا کہ میں لہور توں آیا واں اوہنے مینوں جپھی پا لئی۔ ایہ صورت حال جہڑی اے اوہ دنیا دے ہر خطے دے وچ ہے جتھے وی پنجابی وسدے نیں اوہ جس ویلے اک دوسرے نوں ویکھدے نیں تے اوہ اک دوسرے نوںپچھان لیندے نیں تے پچھانن توںبعد زبان اوہی بولدے نیں جہڑی اوہناں دی زبان اے۔ لہٰذا میں ایہ نہیں سمجھدا کہ ایہ کسراں کہیا جاندا اے۔ پنجابی زبان جہڑی ہے اوہ ختم ہو رہی اے۔
اوہدا کارن ایہ وے کہ اسیں سمجھنے آں کہ اسیں اپنے بچیاں نال اردو بولنا شروع کر دتی اے سکول وچ وی اوہناں دے ٹیچرز اردو بولدے نیں۔ ایہ وی مشاہدے وچ آیا اے رکشے وال، نائی، ڈرائیور، دھوبی اوہناں تک نے اردو بولنا شروع کر دتا اے پنجابی کہڑے ویلے بولدے ہون گے؟
صفدر میرؔ: میرا ایہ خیال اے کہ ایہ جہڑا طبقا جس دا تسیں ذکر کر رہے اوہ ایہ اک بڑا ای چھوٹا طبقا اے۔ ایہ لومڈل کلاس یاں مڈل کلاس شہراں دا طبقا اے جہنوں ایس قسم دی ضرورت پیندی اے۔ اوہ ایس واسطے کہ غلط یاںصحیح ایس ملک دی اونیشنل زبان یاں قومی زبان جہنوں کہیا جاندا اے اوہ ظاہر کیتی گئی اے کہ اردو اے حالانکہ حقیقت ایہ وے کہ اردو وی ایتھے دی قومی یاں سرکاری زبان نہیں بن سکی تے نہ ای بن سکدی اے۔ کیوں جے جدوں تک ایس ملک دی تہذیبی شناخت یورپی یاں ولایتی یاں انگریزی یاں امریکی حوالے نال رہے گی اوس ویلے تیک انگریزی ہی ایتھے دی سرکاری زبان رہے گی تے انگریزی ہی کسے حد تیک ایتھے دی قومی زبان رہوے گی۔
افریقا دے بہت سارے ملک ایسے نیں جتھے انگریزی واقعی قومی زبان اے تے ایس حد تک اے کہ اوتھوں دا ادب وی انگریزی زبان وچ لکھیا جاندا اے۔ ایتھے ایہ صورت حال پیدا نہیں ہوئی پر پچھلے دس سال دے وچ جس طریقے نال انگریزی دے اخبار لہور دے وچ زیادہ نکلنے شروع ہو گئے نیں اک زمانا سی کہ دو اخبار نکلدے سن فیر اک زمانا آیا کہ اک بند ہو گیا تے صرف اک رہ گیا پر پچھلے دس سال دے وچ ایتھے چار اخبار انگریزی دے نکلنے شروع ہو گئے نیں۔ بہت سارے جہڑے اردو پنجابی دے ادیب تے لکھن والے نیں تے جرنلسٹ نیں اوہ ایہناں وچ لکھنا زیادا پسند کردے نیں بانسبت اردو اخباراں دے یاں پنجابی اخباراں دے۔ لہٰذا میں ایہ سمجھناں کہ ایہ اک طرحاں دا دھوکھا اے کہ اردو ایتھے دی سرکاری یاں قومی زبان بنے گی ماں بن سکے گی۔ اک تے اوس دے وچ بہت سارے کھیکھڑ کرنے پین گے مثلاً ایہ کہ سرکاری زبان دا کیہ مطلب اے تے سرکاری زبان کس حد تک تے کس لیول تے چلائی جائے گی ایہ ساریاں چیزاں جہڑیاں نیں اک کثیرالزبان ملک دے وچ ایہ معاملے ایس طرحاں حل نہیں ہو سکدے۔ ایہدے وچ اوہو ای طریقا ہووے گا جہڑا کہ ہندوستان دے وچ اے تے انج اوہناں نے ہندی زبان اپنی قومی زبان بنائی ہوئی اے تے ہندی نوںای اوہ سرکاری زبان کہندے نیں پر حقیقت ایہ وے کہ اوہناں دی انگریزی ہی اوہناں دی قومی زبان اے۔ ایتھے جھگڑا جہڑا اے اوہ اردو تے پنجابی دا نہیں ایتھے جے جھگڑا کوئی ہو سکدا اے تے اوہ اردو، پنجابی، پشتو، بلوچی، سندھی، ورسز انگریزی ایہ جھگڑا ہو سکدا اے پر ایس دے باوجود پچھلے چالھی، پنجاہ سالاں توں جدوں دا پاکستان بنیا اے ایتھے ایہ جھگڑا جاری اے کہ اردو ایتھے دی زبان ہوئے گی یاں پنجابی ہوئے گی یاں سندھی زبان ہوئے گی تے ایہ بے حاصل جھگڑا اے ایس جھگڑے دا مطلب کوئی نہیں کیوں جے ایہناں نہیں جاندے اصل گل ایہ وے کہ پنجابی صحافت نوں روزناما صحافت نوں ترقی دینا بڑا ضروری اے تے اوہدے واسطے مل بیٹھ کے سوچنا چاہیدا اے۔ جتھوں تک ایس چیز دا تعلق اے پرائمری توں بعد وی جہڑی تعلیم اے اوس دا کیہ کیتا جائے تے اوہ بعد دی گل اے اصل معاملا ایہ وے کہ پرائمری تعلیم دے وچ جد تک پنجابی زبان دا عمل دخل نہیں ہوندا اوس ویلے تک کوئی چیز نہیں تے دینا واں کہ مُڈھلی تعلیم جہڑی اے اوہ پنجاب دے وچ پنجابی زبان دے طور تے ہونی چاہیدی اے۔ تے ایس دے اُتے ڈپینڈ کردا اے کہ پنجابی صحافت تے پنجابی ادب دے وچ ترقی کس طرحاں ہووے گی تے کد تک ہووے گی۔
ماضی وچ جہڑے لوک جہڑیاں تنظیماں تے ساتھی ایس سلسلے وچ کوشش کردے رہے تسیں وی ظاہر اے اوہدے وچ کافی حد تک انوالو (nvolve) رہے کم کردے رہے تے اوہ کویں شروع کیتا سی تے کون کون دوست سن؟
صفدر میرؔ: میں اک چھٹی جنی کوشش کیتی سی اوہ 1953-54ء وچ ہوئی اوہدے وچ اوس زمانے دے وچ پنجاب یونیورسٹی دے رجسٹرار محمد افضل صاحب سن جہڑے ہُن ڈاکٹر محمد افضل نیں تے اسلام آباد دے وچ کسے یونیورسٹی دے منسٹر وی سن۔ ضیاء الحق دے زمانے وچ اوہ رجسٹرار سی اوس زمانے دے وچ پنجاب یونیوسٹی دے تے میرا خیال اے کہ میاں افضل حسین دے آکھن تے اوہناں دی ہمت افزائی دے نال افضل صاحب تے کجھ دوستاں نوں اکٹھا کیتا اوہناں دوستاں وچ ڈاکٹر محمد باقر سن۔ مولانا عبدالحمید سالک سن، ڈاکٹر فقیر محمد فقیر سن تے ہور ایس ویلے مینوں یاد نہیں تے مینوں وی اوہناں نے اوس سلسلے وچ یاد کیتا کیونکہ اوہناں دناں وچ میں پنجابی زبان دا پنجابی ادب دا مطالعہ شروع کیتا ہویا سی ایہ میرا تے پنجاب ادب نال بڑا گہرا تعلق سی تے اوہناں نوں وی ایس چیز دی خواہش سی کہ پنجابی زبان وچ لکھنا چاہیدا اے اوہ ہندی زبان سی کہ پنجابی زبان وچ لکھنا چاہیدا اے اوہ ہندی زبان دے ادیب سن ہندی زبان دیاں اوہناں بہت اچھیاں کہانیاں لکھیاں اوہناں دے بھائی ہندی دے ادیب سن تے ہے نیں پر پنجابی ہون دی وجھا نال اوہناں دی وی خواہش ایہ سی پر جس دی وجھا نال مسلماناں نے اردو زبان نوں اختیار کیتا ہویا سی بطور اپنی قومی زبان دے اوہناں دی وجھا نال ای ہندو ادیباں نے ہندی زبان نوں اختیار کیتا سی تے ایس طرحاں پنجاب دے وچ پنجابی زبان نوں ترقی دین دی بجائے لوکاں نے اردو تے ہندی نوں ترقی دین دا پربندھ کر لیا۔ یعنی ہندو ہندی ول لگ پئے تے مسلمان اردو ول لگ پئے تے سکھاں نے پنجابی زبان نوں اختیار کیتا بطور اپنی مذہبی زبان دے لہٰذا ایہ سارا جھگڑا ہویا تے ایہدے وچ پنجاب دے دو ٹکڑے ہو گئے میں ایہ سمجھنا پارٹیشن جہڑی ہوئی اے اوہ ہندوستان دی نہیں ہوئی بلکہ پنجاب دی ہوئی۔
پنجاب دے ٹکڑے ہوئے بحر حال پنجاب دا کلچر جہڑا اے اوہ باوجود اینے ٹکڑے ہون دے پنجاب دا کلچر ہُن وی اک مخصوص حیثیت رکھدا اے تے اوس دی وجھا پنجابی زبان اے پنجابی زبان دا وسیلا اے۔ پنجابی کلچر دی افزائش دا تے اوہدی ترقی دا لہٰذا جتھے وی جائو بھاویں لندن وچ جائو بھاویں کینیڈا جائو کسے ہور ملک دے وچ جائو پنجابی شخصیت اے جہڑی اپنے آپ نوںظاہر کیتیوں بغیر نہیں رہندی تے پنجابی شخصیت دا مطلب ہے پنجابی کلچر تے پنجابی طریقہ زندگی۔
ایہو ہُن لمی گل ہو سکدی اے پنجابی طریقا زندگی کیہ اے یاں پنجابی شخصیت کیہ اے پر ایس اظہار دا وڈا ذریعہ جہڑا اوہ پنجابی زبان اے تے پنجابی زبان دے نال پنجابی ادب اے تے اوس دے نمونے جہڑے نیں اوہ سانوں پچھے ست اٹھ سو سال دے نمونے جہڑے نیں اوہ سانوں پچھے ست اٹھ سو سال دے وچ ملدے نیں تحریری شکل دے وچ تے ویسے فوک دور دی حیثیت دے نال تے ہے ای تے فوک لور دی حیثیت نال۔ اوہناں دی نشوونما جہڑی اے اوس دا کجھ تھوڑا جہیا اسیں وسیلا پاکستان دے وچ کیا ہوای اے۔ پر ایس دا اک بہت وڈا نمونا سانوں مشرقی پنجاب ہندوستانی پنجاب دے سکھاں نے تے اوتھے دے دوسرے لوکی اوس ے وچ حصا لے رہے نیں اوہ اسیں ویکھنے آں کہ پنجابی کلچر دی ترقی ہو رہی اے۔ پنجابی زبان دے ذریعے پنجابی کلاسک دے ذریعے تے پنجابی فوک لور دے ذریعے۔ ایتھے ایس فوک لور تے توجھا دتی اے تے ہور وی توجھا دین دی لوڑ اے تے ایسے طرحاں پنجابی زبان دے جدید ادب ول وی ساڈی توجھا ہونی چاہیدی اے۔
ایہو ای کوشش اسیں کیتی سی 1953-54ء دے وچ تے ایس کوشش دے سلسلے وچ مینوں اوس جماعت نے جہد ا ناں سی پنجابی کلچر سوسائٹی، جہڑی پنجاب یونیوسڑتی دے وچ بنی سی جہدے وچ ایہ مینوں ایہ خدمت دتی گئی کہ میں اک ہفتا وار تنظیم قائم کراں جہدے وچ جدید پنجابی ادب ترویج ہووے تے جہڑے پڑھے لکھے بندے نیں جدید ذہنیت دے نال واقف نیں تے جہڑے انگریزی تے اردو تے دوسریاں زباناں دے جانو نیں اوہناں نوں ایس ڈائریکشن دے وچ ایس صنف دے وچ اوہناں دی توجھا دلائی جائے تے ایس واسطے پنجابی زبان تے ادب دی تنظیم پنجابی کلچرل سوسائٹی اوہدا نام وائی ایم سی دے وچ اسیں اوہنوں دو سال قائم رکھیا اک سال میں اوس دا سکرٹری سی تے دوجے سال اکمل علیمی۔ میرے دوست جہڑے اوس زمانے وچ امروز دے وچ کم کردے سن۔ اکمل علیمی ہُن امریکا دے وچ کئی سال توں سیٹل نیں۔ دوجے سال اوہ سیکرٹری رہے تے اوس دوران وچ جہڑے بندے پنجابی زبان یاں پنجابی ادب دے وچ زیادا توجھا تے زیادا محنت دے نال کم کرن لگ پئے اوہناں دے وچ محمد آصف خاں سی تے اوہناں دے وچ جہڑی سبھ کولوں عظیم شخصیت سی اوہ اکبر لہور، محمد اکبر بھٹی سن اوہ پنجاب یونیورسٹی دے سیکرٹری سن تے اردو دے بڑے اچھے شاعر سن اوہناں دے نال میری ملاقات ہوئی تے اوہناں نوں میں ایس ول راغب کیتا۔
پرانیاں شیواں؟
صفدر میرؔ: آہو اردو دے وچ لکھدے سن فیر ہُن ایس تنظیم دے ذریعے اوہناں نے پنجابی نوں اپنا ذریعا اظہار بنایا تے پنجابی کہانیاں تے پنجابی شاعری اوہناںنے بہت اچھے پیمانے تے پیش کیتے ہور اوہناں دناں وچ جہڑے لوکاں نال واسطا پیا اوہناں دے وچ اک میرے پرانے دوست تے اردو دے زمانے وچ تے ترقی پسند شاعر کسے تنظیم دے وچ شامل سن اوہناں نے پنجابی زبان نوں ذریعا اظہار نایا تے لدھیانا دے رہن والے سن مینوں ایس ویلے اوہناں دا ناں یاد نہیں آ رہیا حالانکہ میرے بڑے قریبی دوست سن اوہناں دا انتقال ہو چکیا اے کجھ سال پہلے اوہناں نے بڑے اعلیٰ پائے دی پنجابی شاعری کیتی اے۔
اوہدے وچ اوہناں نے پنڈ دی زبان پنڈاں دیاں کلچر دی شناخت جہڑی اے اوہ اوہناں نے پیش کیتی ایہ وی کہن والی گل اے جوشوا فضل دین صاحب وی ایس جماعت دے وچ موجود سن تے اوہناںنے وی پنجابی کلچر سوسائٹی دے وچ بڑا کم کیتا تے ایس ادبی تنظیم دے وچ اوہ باقاعدہ تشریف لیاندے سن اک ہور بزرگ جہڑے پنجابی ڈرامے دے بہت وڈے لیکھک سن رفیع پیر صاحب اوہ وی اپنے ڈرامے ایس تنظیم وچ پیش کردے رہے نیں تے ایس طرحاں کجھ اوس زمانے دے وچ مینوں وی شوق پیدا ہویا تے میں کجھ شاعری کیتی کجھ ڈراما لکھیا جہڑا راجا رسالو دے کردار نے کیتا تے ڈراما اوتھے ریڈیو تے وی پیش کیتا گیا تے اوہدی پذیرائی ہوئی بعد وچ ہندوستان وچ راجندر سنگھ بیدی اک رسالا کڈھدے سن پنجابی دا ’’چیتنیا‘‘ غالباً اوہدا ناں۔
بیدی صاحب کڈھدے سن لکھدے راج علی سن؟
صفدر میرؔ: لکھدے راج علی سن اوہ اردو دے وچ لکھدے سن تے پنجابی دے وچ وی اوہناں دیاں ساریاں تحریراں پنجابی دے وچ منتقل ہو چکیاں نیں تے پنجابی دے وچ وی اوہناں نے لکھیا بحرہال اوہ ایس رسالے دے وچ ایہ ڈراما تے کجھ ہور وی میریاں نظماں نیں جہڑیاں چھپیاں تے ایس طرحاں ایتھے محمد افضل صاحب پنج دریا والے جہڑے سن اوہ وی ایس تنظیم وچ شامل سن تے اوہناں دے رسالے وچ وی میریاں چیزاں چھپیاں تے ایس طرحاں ہن اک اک کر کے مینوں یاد آ رہے نیں۔ محمد افضل صاحب جہڑے مولا بخش کشتہ جہڑے بڑے وڈے پنجابی دے شاعر ہوئے نیں جدید زمانے دے وچ اوہناں دے لڑکے سن تے پنجابی پڑھائی دا کالج چلاندے سن جہڑا ریگل دے کول ٹیمپل روڈ تے موجود سی اوہ پنجابی تعلیم دا پہلا ادارا سی جہدے ذریعے نال بہت سارے لوک ذریعا تعلیم دے وچ شامل ہو ئے اوہناںنے اوس ذریعے دے نال نال پنجابی فاضل دا امتحان دے کے تے بعد وچ اپنے آپ نوں منوایا۔ مثلاً آصف خاںصاحب نیں جہڑے اوس تعداد دے وچ موجود نیں جہناں نے پنجابی فاضل کر کے اپنے آپ نوں پنجابی دا رائٹر تے پنجابی دا تعلیمی خاکسار منوایا۔
اچھا ایس دوران این ایم خان تے مسعود کھدر پوش ہوری وی انوالو ہوئے۔ این ایم خان نے کویں کم کیتا تسیں دسو گے؟
صفدر میرؔ: این ایم خان دا جہڑا کم اے اوہدا میں زیادا واقف نہیں۔ اوہناں توں زیادہ میں مسعود کھدر پوش صاحب دے کم نال واقف رہیا۔ اوہناںنے اک رسالا کڈھیا سی ’’حق اللہ‘‘ اوہ پنجابی زبان دا رسالا سی۔ در اصل کھدر پوش صاحب دا خیال سی کہ پنجابی نوں مذہبی نکتا نظر دے نال استعمال کر کے ایس نوں پھیلایا جائے لہٰذا اوہناں نے اس زمانے دے وچ پنجابی زبان وچ نماز پڑھن دا طریقا استعمال کیتا سی جہدے تے بہت لے دے ہوئی تے بہت لوکاں نے اوہدے تے اعتراض وی کیتا سی بحرحال اوہناں دا اپنا اک نکتا نظر سی تے اوہ پنجابی رائٹنگ دے ذریعے بہت کہندے سن ایہدے نال کم بہت چلدا سکدا اے۔
تسیں ذکر کر رہے سو بمبئے دا بلراج ساہنی دے نال اوتھے کیہ فلم انڈسٹری دے نال تعلق سی تہاڈا؟
صفدر میرؔ: دراصل فلم انڈسٹری دے نال میرا تعلق چھوٹا موٹا سی میں ایتھوں گیا ساں انفارمیشن فلمز آف انڈیا اک ادارا سی گورنمنٹ دا جہڑا ڈاکومینٹری فلماں بناندے سن تے نیوز ریل بناندے سن اوہدے وچ میں سکرپٹ رائٹر ساں تے اوس زمانے دے وچ اک مرغوبا جہیا زبان سی ہندوستانی ایہنوں اسیں ہندوستانی آکھدے ساں۔ اک سال دے بعد ادارا جہڑے سی اوہ ختم ہو گیا تے اسیں ایدھر اودھر پھرن ترن لگ پئے۔
ایہ کہڑے سن دی گل اے؟
صفدر میرؔ: میں 1945ء دے وچ گیا ساں میں تے 1946ء غالباً جون جولائی دے وچ اوہ ادارا ختم ہو گیا اوس توں بعد کجھ عرصہ انڈین نیوز کریڈ دے ناں تے اک ہور نیوز فلم چلدی رہی اوہدے وچ وی میں کم کردا رہیا فیر میں کجھ فلماں دے وچ کوشش کیتی تے اوس دوران دے وچ 1947ء دا زمانا آ گیا تے کجھ تھیٹر دے وچ لگ پیا۔ پیپلز تھیٹر دے وچ چلا گیا ہور جہڑے فلمی ادارے سن اوہناں دے نال منسلک رہیا تے ایس طرحاں کوشش سی کہ فلم دے وچ داخل ہو جاواں پر اوہ کوشش ایس طرحاں ختم ہوگئی کہ اوس زمانے دے وچ فسادات شروع ہو گئے تے فلم انڈسٹر دے وچ اک ایسا مندا آیا کہ لوکاں نے فلماں بنانیاں بند کردتیاں اوس مندے دی وجھا نال ساڈا کوئی کم نہیں چلیا پر اسیں اوس رگڑے جھگڑے دے وچ ایس تھیٹر دے وچ بہت زیادہ انوالو ہو گئے تے ایسے طرحاں بلراج ساہنی دے نال تے اوہ جہڑے ساتھی سن اوہناں دے نال واقفیت کجھ ہور حلقے سن ادبی مثلاً ترقی پسند مصنفین دا حلقا سی اوہدے وچ اسیں شامل ہو گئے جس دی سجاد ظہیر دے گھر وچ میٹنگ ہوندی سی۔ فیر بلراج ساہنی نے اپنا وکھرا بنایا ہویا سی کہ کرگتی شیل لیکھک سنگ ترقی پسند مصنفین دا ہندی ورژن اوہدے وچ وی اسیں شامل ہوندے ساں۔
اچھا ترقی پسند مصنفین نے جدوں ایہ بنی سی تے ایہ متھیا سی کہ ساریاں جہڑیاں لوکاں دیاں زباناں نیں اوہناں لئی کم کیتا جائے گا ایتھے اوہناں لئی لکھیا جائے گا پڑھیا جائے گا۔ اوہناں وچ لکھتاں کیتیاں جان گیاں۔ ایس سلسلے وچ پنجاب وچ ترقی پسند مصنفین نے پنجابی لئی کوئی زیادا کم نہیں کیتا؟
صفدر میرؔ: ایہ صحیح گل اے اوس دی وجھا پولیٹیکل اردو زبان پنجاب دے وچ ہاوی رہی ایسے طرحاں ایہ دو ترقی پسند مصنفین جہڑے سن اوہ وی ایس ادبی پولٹکس وچ حاوی رہے سائوتھ انڈیا دیاں بہت ساریاں زباناں دے وچ پروگریسو رائٹرز دیاں تنظیماں بنیاں ایسے طرحاں بنگال دے وچ بہت سارے ترقی پسند مصنفین دی پروگرس ہوئےی جتھے تک شمالی ہند دا تعلق اے یاں پنجاب تک دا تعلق اے ترقی پسند مصنفین دی زیادہ توجھا اردو زبان ول رہی۔ تے وس زمانے دے وچ اردو زبان دی حیثیت واقعی ایس سی کہ اوہدے وچ ترقی ہونا لازمی سی تے ایتھے جدوں اسیں کم شروع کیتا ترقی پسند مصنفین دے وچ تے اوس زمانے دے وچ کمیونسٹ پارٹی دے اندر ایس چیز تے گفتگو ہوئی سی کہ پنجابی زبان نوں ترقی دینی چاہیدی اے۔ اردو پسند مصنفین دے نال نال پنجابی پسند مصنفین وی ہونی چاہیدی اے پر اوہ زمانا اینا خلفشار دا سی۔
|
